Экономика замкнутого цикла не является решением проблемы отходов: по мнению профессора, мусор напоминает о том, что наш образ жизни неустойчивKiertotalous ei ole ratkaisu jäteongelmaan: professorin mukaan jäte muistuttaa elämäntapamme kestämättömyydestä
Отходы можно использовать как ресурс. Однако экономика замкнутого цикла не является решением, которое позволяет сохранить наш экологически неустойчивый образ жизни.
Jätettä voidaan hyödyntää resurssina. Kiertotalous ei kuitenkaan ole ratkaisu sille, että ekologisesti kestämätön elämäntapamme voisi jatkua.
Слово «отходы» на финском языке (jäte от глагола jättää — оставлять) отсылает к чему‑то оставленному, забытому или заброшенному. И тем не менее отходы всегда были частью жизни и деятельности людей.
«Ничто не является отходами по своей сути, по своей природе или автоматически. Однако, в принципе, все что угодно со временем может стать утилем — и, по сути, им становится. Из‑за отсутствия ценности мусор воспринимается как нечто, от чего мы отделены и от чего хотим избавиться», — говорит исследователь отходов Олли Пююхтинен.
Пююхтинен — профессор университета Тампере. В настоящее время он руководит двумя многолетними исследовательскими проектами по изучению отходопотоков. Эти проекты, среди прочего, исследуют отношение людей к утилю и влияние мусора на общество.
Люди относятся сейчас к этому вопросу иначе. «В прошлом отходы были просто чем‑то, что хотелось выбросить из головы и поля зрения. С развитием замкнутой экономической системы пришло понимание того, что мусор может быть ресурсом, который хочется использовать, превращая в нечто ценное и извлекая экономическую выгоду», — говорит профессор.
У модели круговой экономики множество преимуществ: одни и те же природные ресурсы можно использовать несколько раз, а новые методы переработки отходов могут создавать новые рабочие места.
На отношение людей к мусору повлияло и то, что с развитием экономики замкнутого цикла отходы стали более заметной частью их повседневности: в тех местах, где их можно использовать с пользой. Так, на мусоросжигательных заводах благодаря смешанным отходам вырабатывается тепло и энергия. Граждан стали призывать к переработке отходов, тем самым вовлекая их в циркулирующую экономическую систему. С начала 2000‑х годов количество свалок в Финляндии сократилось с более чем двух тысяч до нескольких десятков.
Однако, по словам Пююхтинена, в этой модели есть один парадокс: с одной стороны, Финляндия является одной из ведущих стран в этой области, с другой стороны, она же занимает одно из первых мест среди стран Евросоюза по объему производства отходов. Люди больше осведомлены об экологических проблемах и более активно занимаются переработкой отходов, но вместо этого количество мусора продолжает расти.
«Что бы мы ни делали, например, перерабатывали и пытались повторно использовать отходы, всегда есть остаток, который невозможно превратить в ресурс».
Например, золу, образующуюся в результате сжигания, можно использовать лишь частично.
«В результате этого процесса образуются зола уноса, золошлаковый остаток и летучая зола. В то время как из первого можно выделить ценные металлы и использовать, например, при земляных работах и производстве бетона, летучая зола классифицируется как опасные отходы».
Часть золы остается неиспользованной, например, из‑за того, что она содержит опасные вещества. Пока что способов для ее применения не придумали.
Sana ”jäte” viittaa suomen kielessä ”jätettyyn” – siihen, mikä on jäänyt taakse, unohdettu tai hylätty. Jäte on kuitenkin ollut aina osa ihmisten elämää ja toimintaa.
”Mikään ei ole olemuksellisesti luonnostaan tai automaattisesti jätettä. Kuitenkin periaatteessa mistä tahansa voi tulla ja oikeastaan tuleekin jätettä ajan kanssa. Arvottomuuden takia jäte nähdään asiana, josta olemme erillisiä ja josta haluamme päästä eroon”, sanoo jätetutkija Olli Pyyhtinen.
Pyyhtinen on Tampereen yliopiston professori. Hän johtaa tällä hetkellä kahta monivuotista tutkimushanketta, jotka tutkivat jätevirtoja. Näissä hankkeissa tarkastellaan muun muassa ihmisten jätesuhdetta ja jätteen vaikutuksia yhteiskuntaan.
Ihmisten suhde jätteeseen on muuttunut. ”Aiemmin jäte oli vain jotain, mikä haluttiin laittaa syrjään pois mielestä ja silmistä. Kiertotalouden myötä on syntynyt ajatus siitä, että jäte voi olla resurssi, joka halutaan saada hyötykäyttöön ja käännettyä arvoksi ja taloudelliseksi voitoksi”, Pyyhtinen sanoo.
Kiertotalousmalliin liittyy monia hyötyjä: samoja luonnonvaroja voidaan käyttää useaan kertaan ja uudet jätteenkäsittelyn menetelmät voivat luoda uusia työpaikkoja. Ihmisten jätesuhteeseen on vaikuttanut sekin, että kiertotalouden myötä jäte on enemmän läsnä ihmisten keskuudessa: paikoissa, joissa sitä voidaan hyödyntää. Esimerkiksi jätteenpolttolaitoksilla sekajätettä polttamalla saadaan aikaan lämpöä ja energiaa. Kansalaisia on alettu kehottaa kierrättämään ja siten osallistumaan kiertotalouteen. Vuosituhannen alusta kaatopaikkojen määrä onkin laskenut Suomessa yli kahdesta tuhannesta muutamaan kymmeneen.
Pyyhtisen mukaan kiertotalousmalliin liittyy kuitenkin eräs paradoksi: Suomi kuuluu kiertotalouden edelläkävijämaihin, mutta on myös EU‑maista jätteentuottajien kärjessä. Ihmiset ovat valistuneempia esimerkiksi ekologisista kysymyksistä ja kierrättävät aktiivisemmin, mutta sen sijaan jätemäärät jatkavat kasvuaan.
”Mitä tahansa teemme, kuten kierrätämme ja koitamme saada jätettä uusiokäyttöön, syntyy aina ylijäämää, jota ei saada muutettua resurssiksi.”
Esimerkiksi vain osa jätteenpolton seurauksena syntyneestä tuhkasta voidaan hyötykäyttää.
“Prosessissa syntyy sekä niin sanottua pohjatuhkaa ja ‑kuonaa että lentotuhkaa. Siinä missä pohjatuhkasta pystytään erottelemaan arvometallit ja pohjakuonaa sekä -tuhkaa pystytään käyttämään esimerkiksi maarakentamisessa ja betoniteollisuudessa, lentotuhka luokitellaan vaaralliseksi jätteeksi.”
Osa tuhkasta jää hyödyntämättä esimerkiksi siksi, että se sisältää vaarallisia aineita. Menetelmiä sen hyödyntämiseksi ei ole toistaiseksi olemassa.
Современное общество — это общество отходовNyky‑yhteiskunta on jäteyhteiskunta
Пююхтинен утверждает, что до эпохи массового промышленного производства и культуры потребления общество представляло собой более устойчивую экосистему. Вещи не выбрасывались в таком количестве, как сейчас, а ремонтировались и использовались дольше.
Сегодня отходопотоки стали глобальными. Когда мы избавляемся от мусора, наше непосредственное окружение остается чистым. Так, предприятия швейной индустрии отправляют поношенную или непроданную одежду в страны с низким уровнем дохода. Пююхтинен приводит в пример гору одежды в чилийской пустыне Атакама, которую из‑за ее размеров видно даже из космоса.
«В Финляндии инфраструктура управления отходами позволяет гражданам, помимо распределения мусора по контейнерам, не думать о другом. Однако в некоторых бедных странах люди живут на свалках и зарабатывают на жизнь сортировкой отходов. В их жизни утиль присутствует непосредственно и постоянно».
Пююхтинен говорит, что отходы вызывают проблемы со здоровьем, например, в странах, куда они экспортируются и где нет необходимых ресурсов для их переработки. Экономика замкнутого цикла также не является решением экологических проблем, поскольку, по словам специалиста, в мировом масштабе на долю экономики замкнутого цикла приходится всего лишь скромные 7,2 процента, и в последние годы это число сокращается.
«Этот показатель шокирует. Подавляющее большинство экономик по‑прежнему основываются на линейной модели, в которой ресурсы превращаются в продукт, который используется и в итоге выбрасывается».
Pyyhtinen toteaa, että ennen teollista massatuotantoa ja kuluttamisen aikaa yhteiskunta oli kestävämpi ekosysteemi. Tavaroita ei heitetty pois nykyisessä määrin, vaan niitä korjattiin ja käytettiin pidempään.
Tänä päivänä jätevirrat ovat globaaleja. Kun jätteemme viedään pois katseidemme ulottuvilta, oma elinympäristömme säilyy puhtaana. Esimerkiksi vaateteollisuus lähettää käytettyjä tai myymättä jääneitä vaatteita matalamman tulotason maihin. Pyyhtinen nostaa esiin sen, että Chilessä Atacaman autiomaassa oleva vaatevuori on niin suuri, että se näkyy avaruuteen saakka.
”Suomessa jätehuollon infrastruktuuri mahdollistaa sen, että kansalaisen ei tarvitse huolehtia jätteestä muuten kuin viemällä se jäteastiaan. Esimerkiksi joissakin köyhissä maissa ihmisiä jopa elää kaatopaikoilla ja saa elantonsa jätteen lajittelusta. Heille jäte on jatkuvasti välittömästi läsnä.”
Pyyhtinen toteaa, että jäte aiheuttaa esimerkiksi terveydellisiä haittoja niissä maissa, joihin jätettä viedään ja joissa ei ole tarvittavia resursseja sen käsittelemiseksi. Kiertotalous ei ole ratkaisu ekologisiin ongelmiin myöskään siksi, että sitä on Pyyhtisen mukaan globaalilla tasolla vain pieni määrä, vain 7,2 prosenttia maailman taloudesta, ja osuus on ollut viime vuosina laskussa.
”Luku on shokeeraava. Valtaosa taloudesta on edelleen lineaarisen mallin mukaista taloutta, jossa resursseista valmistetaan tuote, jota käytetään ja lopulta heitetään pois.”
Отходы должны стать предметом политического дискурсаJäte tuotava poliittiseen keskusteluun
Другими словами, отношение человека к отходам изменилось отчасти из‑за осознания их потенциала как ресурса. Тем не менее по словам Пююхтинена, отходы вызывают у людей самые разные эмоции.
Поскольку мусор воспринимается как нечто отвратительное, обычно предпринимаются усилия, чтобы убрать его из поля зрения. Мы хотим видеть в утиле не вредоносные «отходы», а ресурс.
«Мусор вызывает также и тревогу. Он напоминает о том, что наш образ жизни является экологически неустойчивым. Например, пластик не исчезает и не разлагается, а распадается на более мелкие частицы, микропластики или наночастицы пластика. Пластмасса может существовать сто, двести и более лет. Это превращает современное общество в общество отходов».
По словам Пююхтинена, переработка отходов может дать человеку ощущение благополучия, когда он чувствует, что поступает правильно по отношению к окружающей среде. Многие уже хорошо осознают свою ответственность за управление отходами (в том, что касается переработки). Специалист говорит, что исследования показали, что люди не выбрасывают вещи без угрызения совести.
«Пищевые отходы возникают, например, когда кто‑то готовит еду для своей семьи и остается слишком много, и остатки в итоге гниют в контейнерах Tupperware. Таким образом, причины их возникновения носят практический и повседневный характер».
В то же время некоторые люди равнодушны к переработке отходов.
Ihmisten jätesuhde on siis muuttunut osaltaan siksi, että jätteen potentiaali resurssina ymmärretään. Silti jäte herättää Pyyhtisen mukaan ihmisissä monenlaisia tunteita.
Koska jäte nähdään kuvottavana ja ällöttävänä, se on tyypillisesti pyritty saamaan pois ihmisten silmistä. Emme halua nähdä sitä ”jätteenä”, joka aiheuttaa haittaa, vaan keskitymme siihen, miten se toimii resurssina.
”Jäte herättää myös huolta. Se muistuttaa siitä, että elämäntapamme on ekologisesti kestämätöntä. Esimerkiksi muovi ei häviä tai maadu mihinkään, vaan jauhaantuu pienemmiksi hiukkasiksi, mikromuoveiksi tai muovin nanopartikkeleiksi. Muovit voivat olla olemassa sata tai kaksisataa vuotta tai kauemminkin. Tämä tekee nyky‑yhteiskunnasta jäteyhteiskunnan.”
Pyyhtisen mukaan esimerkiksi kierrättäminen voi tuottaa yksilölle hyvänolontunnetta, kun tämä kokee tekevänsä oikein ympäristön kannalta. Osa kansalaisista tunnistaakin jo hyvin vastuunsa jätehallinnassa (kierrättämisen suhteen). Pyyhtisen mukaan ihmiset eivät tutkitusti heitä asioita pois vailla tunnontuskia.
”Ruokahävikkiä voi syntyä esimerkiksi tilanteessa, jossa joku valmistaa perheelleen aterian, josta jää yli, ja lopulta ruoantähteet homehtuvat Tupperware‑purkeissa. Syyt ruokahävikin syntyyn ovat siis käytännönläheisiä ja arkisia.”
Samaan aikaan osa ihmisistä suhtautuu vaikkapa juuri kierrättämiseen välinpitämättömästi.
«Смешанные отходы, которые попадают на мусоросжигательный завод, содержат 30–40% биологических отходов. Так, одновременно отходы становятся ресурсом и циркулируют в экономике, но также тормозят и нарушают ее цикл».
”Sekajätteessä, joka päätyy jätteenpolttolaitokselle, on mukana 30–40 prosenttia biojätettä. Tällä tavalla samaan aikaan kun jäte kääntyy arvoksi ja kiertää taloudessa, se myös estää ja häiritsee tätä samaa kiertoa.”
Трудно понять, почему люди не перерабатывают отходы. По словам Пююхтинена, именно те, кто считает переработку и экологию важными, участвуют в различных исследованиях на эту тему. А те, для кого эти вопросы не важны, привлечь к участию в исследованиях трудно.
С другой стороны, место проживания также может влиять на проблемы, связанные с переработкой отходов. Например, в малонаселенных районах поездки в пункты переработки могут быть длительными и требовать усилий. Какими бы ни были причины отказа, Пююхтинен считает, что на это можно было бы повлиять посредством просвещения людей и принятия политических решений.
«Исследования показали, например, что на сортировку и переработку мусора может влиять законодательство: более строгие законы об отходах создают необходимость в раздельной системе сбора и, таким образом, повышают уровень переработки, поскольку все становятся проще. Было установлено, что как финансовые стимулы, так и возможные санкции за отказ от переработки способствуют повышению эффективности этого процесса».
Кроме того, проблема отходов должна стать предметом более широких политических и социальных дискуссий.
«В обществе ведутся дебаты, но в нынешнем виде они легко оставляют без внимания некоторые аспекты. Текущее управление отходами сосредоточено на переработке существующего утиля. Было бы также важно обсудить, как можно сократить производство и потребление товаров».
Siihen, miksi ihmiset eivät kierrätä, on vaikea saada selvyyttä. Pyyhtisen mukaan esimerkiksi erilaisiin aihetta käsitteleviin tutkimuksiin osallistuu nimenomaan sellaisia henkilöitä, jotka pitävät kierrättämistä ja ekologisuutta tärkeinä asioina. Niitä henkilöitä, joille aiheet eivät ole merkityksellisiä, on vaikea saada osallistumaan tutkimuksiin.
Toisaalta myös asuinpaikalla voi olla vaikutusta siihen, millaisia ongelmia kierrättämiseen liittyy. Esimerkiksi haja‑asutusalueilla matkat kierrätyspisteille saattavat olla pitkät ja vaatia vaivannäköä. Olipa kierrättämättömyyden taustalla millaisia syitä tahansa, Pyyhtisen mukaan asiaan voisi olla mahdollista vaikuttaa valistamalla ihmisiä lisää sekä tekemällä poliittisia päätöksiä.
”Tutkimuksissa on esimerkiksi havaittu, että lajitteluun ja kierrättämiseen pystytään vaikuttamaan lainsäädännöllä: tiukemmat jätelait luovat tarpeen eri jätelajien erilliskeräysjärjestelmän luomiselle ja siten nostavat myös kierrätysastetta, sillä lajittelu ja kierrätys helpottuvat. Myös niin kierrättämiseen ohjaavien taloudellisten kannustinten kuin kierrättämättä jättämisestä seuraavien mahdollisten sanktioiden on todettu nostavan kierrätysastetta.”
Lisäksi jäte olisi tuotava osaksi laajempaa poliittista ja yhteiskunnallista keskustelua.
”Yhteiskunnallista keskustelua on, mutta nykyisellään se helposti jättää joitain näkökulmia näkymättömiin. Nykyinen jätehallinta keskittyy olemassa olevan jätteen käsittelyyn. Olisi tärkeää keskustella siitäkin, miten tavaroita tuotettaisiin ja kulutettaisiin vähemmän.”
Голоса ЧитателейLukijoilta kuultua
В этом разделе мы публикуем отклики и размышления наших читателей — с их разрешения. Спасибо, что делитесь!
Tässä osiossa julkaisemme lukijoidemme kommentteja ja pohdintoja heidän luvallaan. Kiitos ajatuksistanne!
Думаю, что однозначного ответа нет. Если принимаются необходимые политические, экономические, инфраструктурные и технологические решения (например, производители обязуются сокращать использование пластика в упаковке, а ответственность за потребление пластика становится частью ценообразования при наличии большого выбора биоразлагаемых упаковок), то, возможно, стоит рассчитывать на улучшенное качество отходов. Уровень потребления в нынешних экономических реалиях капитализма будет только расти.
Mielestäni yksiselitteistä vastausta ei ole. Jos tarvittavat poliittiset, taloudelliset, infrastruktuuriin liittyvät ja teknologiset päätökset tehdään (esim. tuottajat sitoutuvat vähentämään muovin käyttöä pakkauksissa, ja vastuu muovin kulutuksesta tulee osaksi hinnoittelua, kun tarjolla on laaja valikoima biohajoavia pakkauksia), voimme todennäköisesti odottaa jätteen laadun paranevan. Kulutusmäärät nykyisessä kapitalismin taloudellisessa todellisuudessa vain kasvavat.
Думаю, что нет, потому что многие товары, производимые сейчас, ниже по качеству, чем производимые 20–30 лет назад. Таким образом, навязывается модель общества потребления, где нужно чаще менять вещи, устройства, одежду и, соответственно, утилизировать старые.
Mielestäni ei, koska monet nykyisin tuotetut tavarat ovat heikkolaatuisempia kuin 20‑30 vuotta sitten tuotetut. Näin ollen kulutusyhteiskunnan mallia sovelletaan, koska on tarpeen vaihtaa tavaroita, laitteita ja vaatteita useammin ja vastaavasti hävittää vanhoja.
Странно, что в статье не приводятся никакие пути решения этой проблемы, да и сама проблематика мне осталась непонятной. Если честно, я даже толком не поняла смысл этой статьи — что хотел сказать автор?
On outoa, että artikkelissa ei anneta mitään keinoja tämän ongelman ratkaisemiseksi, ja itse problematiikka jäi minulle epäselväksi. Rehellisesti sanottuna en edes ymmärtänyt artikkelin pointtia ‑ mitä kirjoittaja halusi sanoa?
Спасибо, что дочитали!Kiitos, että luit loppuun asti!
Вопрос!
Нам очень интересно, что вы думаете. Поделитесь своими мыслями — это займет всего минуту.
Если вы не против того, чтобы ваш ответ был опубликован в будущем в конце этой статьи, поставьте галочку в соответствующем месте.
Kysymys!
Meistä olisi todella kiinnostavaa kuulla ajatuksiasi. Vastaaminen vie vain minuutin.
Jos haluat antaa meille luvan julkaista vastauksesi tämän artikkelin yhteydessä, laita rasti "Annan luvan vastaukseni julkaisuun" ‑ruutuun.
Эта статья была первоначально опубликована на Voima.fi и переиздается в Culturalist.fi с разрешения редакции. Мы предоставляем этот материал для нашей аудитории, чтобы расширить доступ к важным темам и взглядам, представленным в оригинальной публикации. Текст сохраняет авторский стиль и содержание, а также сопровождается ссылкой на источник, где можно ознакомиться с оригинальной версией.
Tämä artikkeli on julkaistu aiemmin Voima.fi:ssä ja Voiman toimitus on antanut meille luvan julkaista se uudelleen Culturalist.fi:ssä. Haluamme tarjota lukijoillemme pääsyn Voiman juttuihin, joissa on tärkeitä aiheita ja kiinnostavia näkökulmia.