Ни страха, ни смущения! Как финны исследуют свое прошлое в Городском музее ХельсинкиIlman pelkoa ja hämmennystä! Kuinka suomalaiset tarkastelevat omaa menneisyyttään Helsingin kaupunginmuseossa
Тот факт, что самым посещаемым музеем в Финляндии последние пару лет является Атенеум, вас наверняка не удивит. А вот второе место (более 330 тысяч посетителей в 2024 году) держит за собой Городской музей Хельсинки*. В нем вы найдете работы великих финских художников вроде Хелены Шерфбек, Альберта Эдельфельта или Магнуса Энкеля. Это культурно‑исторический музей, тесно связанный с повседневной жизнью жителей города, он рассказывает историю Хельсинки вместе с ними. И делает это так, как музеям других городов стоило бы взять на заметку.
Авторы выставок рассказывают не только о развитии столицы Финляндии, но и ее многообразии, а героями и героинями часто становятся те, кто обычно остается за пределами классического исторического нарратива. О том, как устроен музей и что о нем думают жители и гости города, расскажет этот материал.
Se, että Ateneum on ollut viimeisen parin vuoden aikana kävijämäärältään Suomen suosituin museo, ei varmasti yllätä ketään. Toisella sijalla (yli 330 000 kävijää vuonna 2024) puolestaan on Helsingin kaupunginmuseo. Sieltä ei löydy suurten taiteilijoiden, kuten Helene Schjerfbeckin, Albert Edelfeltin ja Magnus Enckellin, teoksia. Kyseessä on kulttuurihistoriallinen museo, joka on tiiviisti sidoksissa kaupunkilaisten arkeen ja kertoo Helsingin historiasta yhdessä heidän kanssaan. Se tekee sen tavalla, josta muiden kaupunkien museoiden kannattaisi ottaa oppia.
Näyttelyiden tekijät kertovat paitsi Suomen pääkaupungin kehityksestä myös sen monimuotoisuudesta, ja usein näyttelyiden sankareiksi nousevat ne, jotka tavallisesti jäävät perinteisen historiankirjoituksen ulkopuolelle. Tässä artikkelissa kerrotaan siitä, miten museo on järjestetty ja mitä kaupungin asukkaat ja vierailijat siitä ajattelevat.
Кому скандал, а кому — взрослый диалогJollekin skandaali, toiselle taas aikuinen keskustelu
«Вы уже видели выставку “Шлюхи”? Это просто отвал башки! Срочно идите смотреть!» — пишет в своих социальных сетях популярная в Финляндии инстаграм‑блогерка. «Ты заходишь в комнату с большой кроватью, ложишься, а в шкафчиках — фаллоимитаторы, страпоны и лубриканты. И это в городском музее! Никогда такого не видела», — с восторгом рассказывает мне знакомая, приехавшая погостить в Хельсинки.
Выставка «Шлюхи — голоса работников секс‑индустрии» в Городском музее Хельсинки действительно стала одной из самых обсуждаемых в конце 2022 начале 2023 года.
«Я начал работу в PR‑отделе музея в 2022 году, — рассказывает Роопе Покки, специалист по связям с общественностью. — Это была первая выставка, над которой я работал, и она, конечно, среди всех выставок получила самое большое освещение. Количество посетителей у нас стабильно от выставки к выставке, но по пиар-охвату она точно была самой успешной».
“Oletteko jo nähneet näyttelyn ‘Horot’? Se on ihan mieletön! Menkää heti katsomaan!”, kirjoittaa suosittu suomalainen Instagram‑bloggaaja postauksessaan. “Tulet huoneeseen, jossa on suuri sänky, asetut makuulle, ja kaapeista löytyy dildoja, strap-oneja ja liukuvoiteita. Ja tämä siis kaupunginmuseossa! En ole koskaan nähnyt mitään tällaista”, kertoo Helsingissä käymään tullut tuttavani innostuneena.
Helsingin kaupunginmuseon näyttely Horot – seksityöntekijöiden puheenvuoro herätti todellakin paljon keskustelua vuodenvaihteessa 2023.
“Aloitin työt museon viestintäosastolla vuonna 2022”, kertoo viestintäsuunnittelija Roope Pokki. “Tämä oli ensimmäinen näyttely, jonka parissa työskentelin ja se sai kaikista näyttelyistä ylivoimaisesti eniten huomiota. Kävijämäärät ovat meillä yleensä melko tasaisia, mutta julkisuuden kannalta tämä oli ehdottomasti menestyksekkäin.”
Посвященная секс‑работникам и работницам, выставка была сделана в прямом сотрудничестве с ними: там представили их открытые интервью и анонимные истории из разряда «нарочно не придумать», а также артефакты из личных архивов. В их числе были секс-игрушки, рождественский календарь, составленный секс-работницами для своих клиентов, или, например, выдержки из «черного списка» клиентов, с которыми ни в коем случае не стоит иметь дело. Музей превратился в яркое и эффектное пространство, погружающее в атмосферу условного Мулен Руж. Но за развлекательной частью выставки стояла глубокая задача — обеспечить большую осведомленность, дать отпор предрассудкам, связанным с людьми из этой сферы. Было интересно увидеть на выставке людей самого разного возраста, много семей, в том числе и с детьми.
«Эта выставка — отличный пример изменения отношения финского общества в сторону большей открытости. Теперь мы можем поднимать вопросы, которые раньше замалчивались, и говорить открыто. Мы начинаем понимать, что за каждым явлением всегда стоят обычные люди, которые имеют право на собственный голос» — говорила на открытии Терхи Суокас, кураторка выставки.
Seksityöntekijöitä käsittelevä näyttely toteutettiin suorassa yhteistyössä heidän kanssaan. Siellä esiteltiin heidän avoimia haastattelujaan ja anonyymejä tarinoita, joita olisi mahdoton keksiä päästä, sekä esineitä heidän henkilökohtaisista arkistoistaan. Niiden joukossa oli esimerkiksi seksileluja, seksityöntekijöiden asiakkailleen laatima joulukalenteri sekä otteita “mustasta listasta” eli asiakkaista, joiden kanssa ei missään tapauksessa kannata olla tekemisissä. Museo muuttui havainnolliseksi ja vaikuttavaksi tilaksi kuvitteellisen Moulin Rougen tunnelmassa. Mutta viihteellisyyden takana oli syvällisempi tavoite: lisätä tietoisuutta ja murtaa ennakkoluuloja, joita tämän alan ihmisiin liittyy. Oli kiinnostavaa nähdä, että näyttelyssä kävi kaikenikäisiä ihmisiä, myös paljon lapsiperheitä.
”Näyttely toimii esimerkkinä suomalaisen asennekulttuurin avautumisesta. Kykenemme jo kohtaamaan vaiettujakin aiheita ja keskustelemaan niistä. Alamme nähdä, että ilmiöiden takana on lopulta aina oikeita, tavallisia ihmisiä, joilla kaikilla pitäisi olla oma ääni käytettävänään”, näyttelyn kuraattori Terhi Suokas kertoi avajaisissa.
Другая временная выставка, «Поломка. Когда разбивается разум», стала редким примером, когда внимание уделили опыту людей с психическими расстройствами. Авторы экспозиции собрали и представили публике истории, рисунки и поделки, сделанные пациентами и пациентками психиатрической больницы Никкиля, работающей в Сипоо более 80 лет.
За последние годы в музее на углу Сенатской площади было много смелых, важных, пусть и не всегда резонансных, выставок: «Твое тело. Потная история спортзалов», посвященная культуре фитнеса в городе; «Места и районы — другой взгляд на Хельсинки», предлагающая свежий взгляд на столицу; «Теплоход “Балтийские Квиры” — опыт ЛГБТК+ миграции». Маленький факт о последней — это то, что сейчас Финляндия считается одной из самых ЛГБТК+ дружественных стран в мире, а меж тем однополые отношения в стране были легализованы только в 1971 году. Однако еще 10 лет после этого гомосексуальность числилась в реестре психических заболеваний.
Toinen vaihtuva näyttely Rikki ‑ Kun mieli särkyy on harvinainen esimerkki siitä, että huomio kohdistetaan mielenterveyspotilaiden kokemuksiin.
Näyttelyn tekijät kokosivat ja esittelivät yleisölle tarinoita, piirroksia ja käsitöitä, jotka oli tehnyt yli 80 vuotta Sipoossa toimineen Nikkilän psykiatrisen sairaalan potilaat.
Viime vuosien aikana on Senaatintorin kulmassa sijaitsevassa museossa nähty monia rohkeita ja tärkeitä, vaikkakaan ei aina yhtä suurta kohua herättäviä näyttelyitä. Sun bodi — Kuntosalien hikinen historia käsitteli kaupungin fitnesskulttuuria, Mestat ja huudit — Näe Helsinki toisin tarjosi tuoreen näkemyksen pääkaupungista, samoin M/S Baltic Queers — Kokemuksia sateenkaarisiirtolaisuudesta. Pieni yksityiskohta viimeiseen liittyen: vaikka Suomi tunnetaan nykyään yhtenä maailman LGBTQ+‑myönteisimmistä maista, niin homoseksuaaliset suhteet laillistettiin maassa vasta vuonna 1971. Kuitenkin vielä kymmenen vuotta sen jälkeenkin homoseksuaalisuus luokiteltiin mielenterveyden häiriöksi.
Роопе Покки, специалист по связям с общественностью музея, рассказывает: «Как вы, наверное, знаете, у нас есть постоянные выставки. Одна из них называется Lasten Kaupunki — «Детский город», предназначенный для малышей и семей с детьми. Это игровой способ познакомиться с историей Хельсинки. Все можно потрогать и пощупать. Для нас это действительно важно.
Затем на втором этаже находится экспозиция «Лучшее в Хельсинки», которая рассказывает об истории города с конца 1900‑х годов до наших дней. Она будет полностью обновлена и снова откроется летом 2026 года.
Museon viestintäsuunnittelija Roope Pokki kertoo: ”Kuten varmaan tiedätte, meillä on myös pysyviä näyttelyitä. Yksi niistä on Lasten kaupunki, joka on suunnattu pienille lapsille ja lapsiperheille. Se tarjoaa leikin kautta mahdollisuuden tutustua Helsingin historiaan. Kaikkeen saa koskea ja tutustua omin käsin. Tämä on meille todella tärkeää.
Sitten meillä on toisen kerroksen näyttely Helsingin valitut palat, joka kertoo kaupungin historiasta 1800‑luvun lopulta nykypäivään. Näyttely uudistetaan kokonaan ja avautuu uudelleen kesällä 2026.
А вот временные выставки на четвертом этаже мы создаем для людей, которые хотят глубже погрузиться в историю и стиль жизни Хельсинки. Каждая выставка обычно длится от трех до четырех месяцев и посвящена одной актуальной теме. Многие временные выставки мы проводим с различными активными группами, которым хотим дать слово. Например, в случае с выставкой о секс‑работницах мы общались с ними непосредственно. Когда мы делали экспозицию «Быть черным — афрофинны», куратором выступила Висам Эльфадль — не сотрудница музея, а представительница сообщества темнокожих людей Финляндии. Для нас важно привлекать в городской музей представителей различных сообществ, учитывая разнообразие культур».
Vaihtuvat näyttelyt neljännessä kerroksessa taas on suunnattu niille, jotka haluavat uppoutua syvemmin Helsingin historiaan ja elämäntyyleihin. Jokainen näyttely kestää tavallisesti kolmesta neljään kuukautta ja käsittelee jotain ajankohtaista teemaa. Monet vaihtuvista näyttelyistä toteutetaan yhteistyössä erilaisten yhteisöjen kanssa, joille haluamme antaa äänen. Esimerkiksi seksityöntekijöitä käsittelevän näyttelyn teimme yhteistyössä suoraan heidän kanssaan. Kun teimme näyttelyn Being Black – poimintoja afrosuomalaisuudesta kuraattorina toimi Wisam Elfadl, joka ei ole museon työntekijä, vaan afrikkalaistaustainen suomalainen. Meille on tärkeää osallistaa kaupunginmuseon toimintaan eri yhteisöjen edustajia ja huomioida kulttuurinen monimuotoisuus.”
Никаких «соблюдайте тишину» и «руками не трогать»! Meluaminen ja koskettaminen sallittu
Я прихожу в музей в один из будних дней утром. Выставка «Мусор! — Что мы оставляем после себя» на четвертом этаже полна шума и детей. Они кидают в мусоровоз мячи со значками «Металл» или «Пластик», проверяют кухонные шкафы, унитаз и холодильник.
Слышу грохот: мальчик умудрился запрыгнуть в один из мусорных ящиков. Здесь не «шикают» на шумных посетителей. Выставка так и задумана: в интерактивном формате узнать больше о том, что происходит с мусором после того, как мы избавляемся от него, как он перерабатывается и как все это влияет на окружающую среду.
Saavun museoon eräänä arkiaamuna. Neljännessä kerroksessa sijaitseva näyttely Roskaa! — Mitä jätämme jälkeemme on täynnä melua ja lapsia.. He heittelevät roska‑auton lavalle palloja, joissa lukee “metalli” tai “muovi”, availevat keittiön kaappeja, vessanpöntön kantta ja jääkaapin ovea.
Jostain kuuluu kova kolaus: yksi poika on onnistunut kiipeämään roskalaatikkoon. Täällä ei hyssytellä äänekkäitä vierailijoita. Näyttely on tehty interaktiiviseksi, jotta kävijät voisivat itse oivaltaa, mitä jätteelle tapahtuu sen jälkeen, kun olemme heittäneet sen pois, miten se kierrätetään ja miten kaikki tämä vaikuttaa ympäristöön.
Например, знали ли вы, что сегодня взрослый житель Хельсинки тратит в среднем 3 900 евро в год на потребительские товары, такие как одежда, мебель, предметы домашнего обихода и электроприборы? У нас больше свободного времени и возможностей для покупок, а значит и количество отходов выше. Товары и одежда становятся менее качественными, и людям зачастую проще и дешевле купить новые, чем ремонтировать.
— Сколько времени уходит на подготовку одной временной выставки? — спрашиваю я специалиста по связям с общественностью музея Роопе Покки.
— Для временных выставок мы всегда выделяем группу из четырех‑пяти человек — исследователей из музея и за его пределами, — которые варьируются в зависимости от темы. Предварительная работа и исследования занимают примерно год. А когда заканчивается очередная выставка, у нас есть примерно четыре-пять недель, чтобы ее демонтировать и построить следующую с нуля.
Tiesitkö esimerkiksi, että nykypäivän helsinkiläinen aikuinen käyttää keskimäärin 3 900 euroa vuodessa kulutustavaroihin, kuten vaatteisiin, huonekaluihin, kodintarvikkeisiin ja elektroniikkaan? Meillä on enemmän vapaa‑aikaa ja mahdollisuuksia kuluttaa, ja tämä tarkoittaa myös jätteen määrän kasvua. Tavarat ja vaatteet ovat yhä heikkolaatuisempia, ja usein on helpompaa ja halvempaa ostaa uutta kuin korjata vanhaa.
”Kuinka kauan yhden vaihtuvan näyttelyn valmistelu kestää?” kysyn museon viestintäsuunnittelija Roope Pokilta.
”Meillä vaihtuvan näyttelyn valmistaa aina neljän–viiden hengen tiimi, johon kuuluu tutkijoita museosta ja sen ulkopuolelta, tiimin kokoonpano riippuu näyttelyn teemasta. Esityötä ja tutkimusta tehdään noin vuoden verran. Kun yksi näyttely päättyy, meillä on neljästä viiteen viikkoa aikaa purkaa se ja rakentaa seuraava täysin nollasta.
По словам Покки, у музея нет какой‑то узкоспециальной аудитории. Здесь хотят видеть всех — и самых маленьких, и самых взрослых посетителей. Поэтому на четвертом этаже тематика экспозиций варьируется в зависимости от того, на кого их авторы ориентируются каждый конкретный раз. Выставка про мусор, очевидно, ориентирована на семейную аудиторию, особенно на детей.
Ханнеле Элоранта пришла вместе с внуком Робином, ему 6 лет:
— У меня три внука. Я часто хожу с ними по музеям, и в этот особенно, он ведь еще и бесплатный. Знаете, порой так непросто объяснить детям что‑то про город и жизнь в нем в давние годы. А сюда можно прийти и все наглядно показать. Например, здесь, на выставке про мусор, Робин увидел ту самую кухню из 60-х, которая была у нас дома, когда я была маленькой. Просто один в один! И так здорово, что можно не только посмотреть и почитать о чем-то, но и буквально потрогать, открыть все шкафчики. Так становится понятнее. Дети ведь такие любознательные. Но не на все временные выставки мы приходим с внуками. Например, на выставки о секс-работницах или квир-людях из Балтийского региона я приходила сюда со своими подругами. Мы тоже отлично и с пользой провели время.
Pokin mukaan museolla ei ole mitään erityistä kohdeyleisöä. Täällä halutaan nähdä kaikki, niin kaikkein pienimmät kuin myös aikuiset kävijät. Siksi neljännen kerroksen näyttelyiden teemat vaihtelevat sen mukaan, keitä varten ne kulloinkin tehdään. Roska‑näyttely on selvästi suunnattu perheille, erityisesti lapsille.
Hannele Eloranta tuli paikalle yhdessä 6‑vuotiaan lapsenlapsensa Robinin kanssa: ”Minulla on kolme lastenlasta. Käymme usein museoissa, ja erityisesti täällä, koska tännehän on vapaa pääsy. Lapsille on joskus vaikea selittää kaupungin historiaa ja millaista elämä oli ennen vanhaan. Mutta täällä voi näyttää kaiken havainnollisesti. Esimerkiksi täällä roskanäyttelyssä Robin näki samanlaisen 1960- luvun keittiön, jollainen oli minun lapsuudenkodissani. Kuin suora kopio! On hienoa, että täällä ei vain katsota ja lueta aiheesta, vaan kaikkeen saa koskea ja kaikki kaapit avata. Silloin asia on helpompi ymmärtää. Lapset ovat niin uteliaita. En toki käy kaikissa vaihtuvissa näyttelyissä lastenlasteni kanssa, vaan esimerkiksi seksityöntekijöitä tai Itämeren alueen queer-ihmisiä käsittelevissä näyttelyissä kävin ystävieni kanssa. Sekin oli hienoa ja antoisaa.”
Обойдя всю выставку, я встречаю Сару и Гарета, туристов из Америки. В Хельсинки они провели всего пару дней и решили побольше узнать о столице в Городском музее.
— Было здорово узнать о способах сортировки и переработки мусора, — говорит Сара, — апсайклинг и починка одежды, продажа в секонд‑хендах вместо того, чтобы выбрасывать ее, — это так просто и так эффективно. Мне кажется, не многие люди в Америке так делают. Но я слышала, что финны одержимы этим. И я в восторге от этого!
Kierrettyäni näyttelyn loppuun tapaan amerikkalaiset turistit Saran ja Garethin. He ovat olleet Helsingissä vasta pari päivää ja haluavat tutustua pääkaupunkiin paremmin juuri kaupunginmuseon kautta.
”Oli todella hienoa oppia, miten jätteitä lajitellaan ja kierrätetään, Sara sanoo. Upcycling, vaatteiden korjaaminen ja myyminen kirpputorilla poisheittämisen sijaan, se on niin yksinkertaista ja tehokasta. Minusta tuntuu, että Amerikassa harva tekee niin. Mutta olen kuullut, että tämä on suomalaisille iso juttu. Se on innostavaa!”
Напоследок я спрашиваю пару об их общем впечатлении от музея и истории Хельсинки.
— Кажется, что Хельсинки и финны не боятся исследовать свое прошлое, изучать происходящее и быть смелыми в социальных переменах. Для меня это имеет огромный смысл. Это очень необычно!
Lopuksi kysyn parilta heidän yleisvaikutelmaansa museosta ja Helsingin historiasta.
”Vaikuttaa siltä, että Helsinki ja suomalaiset eivät pelkää tutkia omaa menneisyyttään, pohtia nykyisyyttään ja olla rohkeita yhteiskunnallisissa muutoksissa. Se on minulle todella merkityksellistä. Todella virkistävää!”
*Примечание редакции: В состав Городского музея Хельсинки входят 4 филиала: Вилла Хакасалми, Музей трамваев в Тёёлё, Дом брандмейстера в Круунунхака, Музей жилья для рабочих в Алппила. Во все эти музеи, за исключением Виллы Хакасалми, вход бесплатный.
*Toimituksen huomautus: Helsingin kaupunginmuseoon kuuluu neljä toimipistettä: Hakasalmen huvila, Ratikkamuseo Töölössä, Ruiskumestarin talo Kruununhaassa ja Duunarimuseo Alppilassa. Kaikkiin näihin museoihin Hakasalmen huvilaa lukuun ottamatta on vapaa pääsy.